Crop Faktör Nedir?

Fotoğrafçılığa yeni giriş yapıyor olsanız da uzun zamandır çekim yapıyorsanız olsanız da muhtemelen "crop faktör (kırpma faktörü - crop sensör - kırpma sensörü vs. - bundan sonra hep crop kelimesi kullanılacaktır) diye bir şey duymuşsunuzdur. Birçok kamera ve kamera sisteminin mevcut olduğu bugünlerde bu özel terim kitaplarda, makalelerde, market malzemelerinde, ürün özellik tablolarında çok sık bir şekilde karşımıza çıkmaya başlamıştır ve bu terimi fotoğrafçıların söyleşilerinde bile duymuş olabilirsiniz. Bunun ne olduğunu tam anlamıyla bilmiyorsanız ya da daha iyi bir şekilde öğrenmek istiyorsanız bu makalemiz size crop faktörün ne olduğunu anlamanız konusunda yardımcı olacaktır. Bu makalenin başlangıç seviyesinde kullanıcılar için yazılmıştır, bu nedenle bazı terimler olabildiğince sadeleştirilmiştir.

Arka Plan

Dijital çağdan önce 35mm'lik filmli kameralar kitlesel kabulü ve popülerliği nedeni ile referans olarak kabul edilmekteydi. Eğer bir kişi bir filmli SLR kameraya takılı 50mm'lik bir lens kullanıyorsa, herkes ortaya nasıl bir görüntü çıkacağını tahmin edebiliyordu, bu nedenle farklı lensleri ve odak uzaklıklarını anlamak ve tahmin etmek oldukça kolaydı. Teknolojik zorluklar ve yüksek üretim maliyetleri 35mm'lik filmli kameraların bu boyuttaki kamera sensörlerinin üretilmesini mantıksız bir hale getirmişti, bu nedenle kamera üreticileri dijital SLR kameralar için daha küçük sensörler üretmeye başladılar (bir DSLR'nin nasıl çalıştığını öğrenmek için ilgili yazımızı okuyabilirsiniz). Filmli kameralardan dijital kameralara yumuşak bir şekilde geçiş kamera bağlantılarını ve lensleri ayrı tutmak anlamına geliyordu, böylelikle yeni kamera sistemine geçiş yapmak isteyenlerin lens ve diğer aksesuarları satın almak gibi bir endişeye kapılmasına gerek kalmadan kamera gövdelerini değiştirmeleri mümkün oluyordu.

Fakat 35'lik filmli sensörden küçük sensör kullanımı yeni bir problem ortaya çıkarıyordu – hem görüş alanı hem de çekilen fotoğraf daha dar görünüyordu çünkü, fotoğrafın kenarları "kırpılıyordu" (cropping) ya da kesiliyordu. Bunun nasıl olduğunu anlamak için aşağıdaki görseli inceleyin:

Full-Frame, APS-C Sensöre Karşı

Gördüğünüz gibi lensler bir dairesel görüntü oluşturur (genellikle "görüntü çemberi" olarak tanımlanır), fakat sensör sahnenin sadece dikdörtgensel bir alanını kaydedebilir – görüntünün geri kalan kısmı atılır. Eğer sensör görüntü çemberinin bütün alanını kaplarsa "full-frame sensör" olarak, eğer daha küçük bir alanı kaplar ve görüntünün diğer kısımlarını keserse "crop sensör" olarak adlandırılır. Full-frame sensörler 35mm film sensörlerine benzer boyuttadır (36mm x 24mm), crop sensörler ise daha küçük boyutludur ve sistem ve üreticiye bağlı olarak bu boyut değişebilir. Wikipedia'dan alınan, değişik sensör boyutlarının gösterildiği bir çizim aşağıda gösterilmiştir.

Her ne kadar "full-frame" ve "crop sensör" dijital kamera sensörleri için en yaygın isimler olsa da bazı üreticiler kameralar ve sensörleri için farklı isimler kullanabilmektedir. Örneğin, Nikon full-frame kamerası için "FX" ve crop sensör için" DX" adını kullanmakta iken diğer üreticiler kamera sensörlerinin boyutuna göre "35mm" ya da "APS-C" gibi kullanımlar yapmaktadır.

Şimdilik, bütün bu terminolojiler çok da önemli değil – ilk görüntüye tekrar bakın ve kameranın sağındaki iki sonucu tekrar inceleyin. İki fotoğrafın keskin bir şekilde birbirinden farklı göründüğünü ayırt edin. Küçük bir sensörle çekilen fotoğraf daha dar ya da daha fazla "yakınlaştırılmış" iken full-frame sensör ile çekilmiş fotoğraf daha geniştir. Bu daha önce de bahsettiğim bir problemdir – lens ve odak uzaklığı sabit kalmasına rağmen aynı sahnenin küçük boyutlu sensör ve full-frame sensörle çekilmiş boyutları arasında farklı, dar bir görüş açısı ortaya çıkmaktadır.

Bu etkiyi anlamak için iyi bir analoji gerçek bir fotoğraf kullanmaktır. Eğer 8x10 boyutlarında bir fotoğraf çekecekseniz ve kenarlarından makasla kesip boyutunu 6x8 boyutlarına getirecekseniz, bir crop sensör kullandığınızda da tam olarak bu işlemi gerçekleştiriyorsunuz demektir. Yine de burada bir uyarı yapalım – sensör çözünürlüğü fotoğrafı daha büyük gösterebilir. Bu konu hakkında şimdilik endişelenmeyin, daha aşağıda bu konudan detaylı olarak bahsedeceğim.

Crop Faktör Nedir?

Şimdi farklı sensör boyutlarında görüş alanında ve görüntüde ne gibi değişiklikler olduğunu biliyoruz, öyleyse biraz da crop faktörden bahsedelim. Nedir ve ne işe yarar? Fotoğrafçıların 35mm'lik bir kameraya oranla görüş alanında ne gibi değişikliklerin meydana geleceğini kolayca anlayabilmesi için üreticiler lenslerin eşedeğer uzaklıklarını kolayca hesaplayabilecek bir yol geliştirdiler. Fotoğrafın kenarları kırpılıp atılacağı için geniş açılı lensler aslında o kadar da geniş açılı olamayacaklar ve telefoto lensler nesneleri daha da yakınlaştıracaklar. "Crop faktör", 35mm / full-frame kameraya göre yapılmış bir orandır (aşağıda görebilirsiniz). Verilen crop faktör numarasını lensin odak uzaklığı ile çarparsanız lensinizin 35mm'lik filmli (ya da full-frame) kameraya göre eşdeğer odak uzaklığına ulaşabilirsiniz.

Örneğin, Nikon'un "DX" kameraları 1.5x crop faktöre sahiptir, bu nedenle 24mm geniş açılı bir lens ile çekim yaparsanıız, lensin odak uzaklığı olan 24 ile 1.5 sayısını çarpıp 36mm sonucuna ulaşabilirsiniz. Bu da terimsel olarak bakıldığında full-frame kamera ile 24mm ile yapılan çekim crop sensör kamerada 36mm'lik bir sonuç verecektir.
Bir diğer açıdan, eğer 24mm lensi crop sensör kameraya, 36mm lensi de full-frame kameraya takarsanız ve çektiğiniz görüntüleri karşılaştırırsanız görüş alanı birbirine son derece yakın çıkacaktır. Ancak, bu demek değildir ki karşılaştırılan sonuçlar aynıdır – odak uzaklığının değişmesi perspektifte, alan derinliğinde ve arka plan bulanıklığında şiddetli bir etkiye sebep olacaktır, fakat bu bir başka yazının konusu, bunu tartışmaya henüz hazır değiliz.

Aşağıda farklı kameraların farklı crop faktörlerini görebilirsiniz.

1. 1.5x Crop Faktör: Nikon DX (Coolpix A, D3300, D5500, D7100); Pentax K-5 II; Sony A5100, A6000; Samsung NX1; Fuji X-A1, X-M1, X-E2, X-T1, X-Pro1
2. 1.6x Crop Faktör: Canon Digital Rebel, 70D, 7D Mk II, EOS M2
3. 2.0x Crop Faktör / Micro Four Thirds: Olympus OM-D Serileri; Panasonic DMC Serileri
4. 2.7x Crop Faktör: Nikon CX (J4, S2, AW1, V3); Sony RX100 III, RX 10; Samsung NX Mini

Crop Faktör Nasıl Hesaplanır?

Crop faktörü hesaplamak oldukça kolaydır. Crop sensörün fiziksel boyutunu biliyorsanız, Pisagor Teoremini kullanarak (a² + b² = c²) her iki sensörün de köşegenleri bulun, sonra da full-frame sensörün köşegenenini crop sensörün köşegenine bölün. Bunu nasıl yapacağınıza dair Nikon CX sensörden bir örnek verelim:

1. 35mm / Full-frame köşegen: 36² + 24² = 1872², köşegen buradan 43.27 çıkıyor.
2. Nikon CX sensör köşegen: 13.20² + 8.80² = 251.68², köşegen buradan 15.86 çıkıyor.
3. Crop Faktör: 43.27 / 15.86 = 2.73

Buradan hareketle Nikon CX sensörün crop faktörünü 2.73x olarak buluyoruz ki bu da genellikle 2.7 olarak verilmektedir. 

Yaygın Crop Faktörleri ve Eşdeğer Odak Uzaklıkları 

Şimdi yaygın olarak kullanılan odak uzaklıklarını ve crop faktörlerini ve eşdeğer odak uzaklıklarını görelim:

35mm	1.5x	1.6x	2.0x	2.7x
14mm	21mm	22.4mm	28mm	37.8mm
18mm	27mm	28.8mm	36mm	48.6mm
24mm	36mm	38.4mm	48mm	64.8mm
35mm	52.5mm	56mm	70mm	94.5mm
50mm	75mm	80mm	100mm	135mm
85mm	127.5mm	136mm	170mm	229.5mm
105mm	157.5mm	168mm	210mm	283.5mm
200mm	300mm	320mm	400mm	540mm

Gördüğünüz gibi sensör boyutlarının ve crop faktörlerinin lensin odak uzaklığı üzerinde büyük bir etkisi oluşmaktadır. 200mm'lik bir lens 2.7x crop faktörlü (Nikon CX kameralarda) 540mm'lik bir odak uzaklığına denk düşmektedir!

Eşdeğer Odak Uzaklığı

Maalesef, çoğu fotoğrafçı için kafa karıştırıcı bir kısımdır burası. Odak uzaklığı lensin kendine ait bir fiziksel özelliğidir ve kamera sensörünün değişmesi ile asla değişmez. Yukarıdaki tabloya baktığınızda kameranızın sihirli bir şekilde daha uzun bir lens gibi davranmasını beklemeyin – sadece fotoğrafınızın büyük bir bölümünün kırpıldığını (crop) anlayın, aşağıdaki görselde ne demek istediğimi daha iyi anlayacaksınız.

(C) Nasim Mansurov

Lens Boyutu / Sistem Boyutu

Şimdi, yukarıdaki ilk fotoğrafa ve hemen üstteki fotoğrafa tekrar bakın ve ne kadar fotoğrafın kırpıldığına yeniden dikkat edin. Üreticiler küçük sensör kullanmanın bazı avantajlarını fark ettiler. Fotoğraf çemberlerinin kenarlarının kullanılmamasının yanı sıra daha az cam kullanılarak daha kısa, hafif ve küçük lensler yapabileceklerdi. Neden bütün bu boşluğu israf etsinlerdi ki? Bu süreç daha küçük boyutlu lenslerin doğumuydu, daha sonra teknoloji gelişti, özellikle crop sensörler ve küçük lensler kullanan "aynasız (mirrorless)" kameralar ortaya çıkmaya başladı.

Günümüzde bir DSLR için lens almaya çıktığınızda genellikle crop sensör kameralar için üretilmiş lensler ile karışılaşırsınız. Bu lensler daha küçük görüntü çemberine sahip olduğu için full-frame kameralarda ya hiç çalışmayacak ya da çalışacak ancak aşağıda gösterildiği gibi köşelerde oldukça koyu gölgelere neden olacaktır.

Nikon FX Kamerada DX Lens, (C) Nasim Mansurov

Lens alacakların crop sensörler için tasarlanmış lensler nedeni ile ikilemde kalmamaları için üreticiler lens isimlerinin yanına eklenmiş farklı kısaltmalar geliştirmişlerdir. Aşağıda farklı lens üreticilerinin crop sensör için ürettikleri lenslerde kullandıkları kısaltmaları görebilirsiniz:

• Nikon: DX
• Canon: EF-S, EF-M
• Sony / Konica Minolta: DT, E
• Pentax: DA
• Samsung: NX
• Sigma: DC
• Tamron: Di II
• Tokina: DX

Örneğin, Nikon lens bakıyorsanız ve lensin üzerinde "DX" yazıyorsa, o lensin Nikon crop sensör kameralar için üretildiğini ve bu kameralarda kullanılabileceğini, bir Canon lens alıyorsanız aynı şekilde üzerindeki "EF-S" etiketinden bunu anlayabileceğinizi anlayabilirsiniz.

Aynı Bağ, Farklı Lensler

35mm filmli / full-frame kamera lensleri hem kendi sensörlerinde hem de crop sensörlerde kullanabiliyorken  bazı lenslerin sadece crop sensör için üretildiğini aklınızdan çıkarmayın. Lens girişleri üreticiler tarafından aynı boyutta üretilmektedir ancak lenslerin kendileri sensör boyutlarına göre farklılık gösterebilmektedir. Örneğin, Nikon F lens girişi full-frame ve DX lenslere uyumludur. Aynı şekilde Sony aynasız kameralar için de geçerlidir, Sony E lens girişi için söylemek gerekirse, crop sensör kamera olan Sony A6000 ya da full-frame lensleri aynı şekilde çalışacaktır. Aşağıda Sony A7 II ile Sony A6000 kameralara ait bir karşılaştırma görebilirsiniz:

Gördüğünüz üzere kameraların lens girişleri aynı boyutta ancak sensör boyutları oldukça farklı. A7 II için bir lens satın alırken özellikle "FE" lens satın almanız gerekirken A6000 için hem FE / full-frame lens hem de sıradan E serisi bir lens kullanabilirsiniz.

En iyi lenslerin full-frame kameralar için üretildiğini anlamanız oldukça önemlidir (bazı istisnaları hariç tutalım), çünkü bu lensler çok daha pahalıdır ve küçük muadillerine oranla parçalarının üretim maliyetleri çok daha yüksektir. Ancak hem Nikon hem de Canon crop sensör kameralar için oldukça yüksek kaliteli lensler de üretmektedir – ancak birkaç parça profesyonel-seviyede lens üretmektedir ve bunların haricindeki lensleri genellikle yavaş zum lenslerden müteşekkildir.

Sensör Boyutu ve Çözünürlük

Yukarıdaki 8x10 boyutlarında fotoğrafla ilgili verdiğim örneği hatırladınız mı? Bu boyutlardaki bir fotoğrafı kenarlarından makaslayarak 6x8 boyutlarına getirme işlemi tam olarak crop sensörün yaptığı iştir. Ancak unutmamanız gereken bir şey var – sensör çözünürlüğü. Her kamera milyonlarca pikselden oluşan sensörlerden oluştuğuna göre, küçük sensörlü kameraların daha az piksel içermesi gerekir, değil mi? Hayır. Eğer sensör daha küçük piksellerden oluşmuşsa, iki sensör de aynı çözünürlüğe sahip olabilir (hatta bazı durumlarda crop sensör kamera, full-frame kameradan daha fazla piksel içerebilir).

Örneğin, Nikon D4, 36 x 23,9 mm boyutundaki sensörü ile 16 milyon piksel içerirken, Nikon D7000 23,6 x 15,6mm boyutundaki sensörü ile 16 milyon piksel içermektedir. Sensör boyutlarında büyük bir fark olsa da her ikisi de farklı fiziksel büyüklükte aynı sayıda piksel içermektedir. Nikon D4s sensöründeki piksellerin boyutu 7.3µm iken, D7000 sensöründeki piksellerin boyutu daha küçük olacak bir şekilde sadece 4.78µm boyutundadır, bu nedenle her iki sensörde de pikseller aynı şekilde yerleştirilmiştir. Küçük sensörler daha fazla noise ve daha az dinamik aralık anlamına geldiği gibi bu örneğimizde Nikon D7000, düşük ışık koşullarında Nikon D4'ün yanına bile yaklaşamayacaktır. Üreticilerin daha küçük sensörlerden bahsetmek yerine daha yüksek megapikseller hakkında konuşmalarının asıl nedeni budur! Sizin etkileyici megapiksellere kapılmanızı isterler ancak arka planda sensör boyutunun küçüklüğünden bahsetmezler bile! Cep telefonunuz bir DSLR ile aynı çözünürlükte olabilir ama asla aynı görüntüyü veremezler.

Aynı zamanda, modern crop sensörler düşükten orta ölçekli ISO kullanımına kadar noise (gren) ile mücadele etme konusunda oldukça başarılıdırlar. İyi bir ışıkta full-frame kamera ile crop sensör kamera arasındaki farkı ayırt etmeniz neredeyse imkansızdır. Bu nedenle crop sensör kameraların bazı avantajları burada devreye girmektedir. Küçük sensörler iyi ışık koşullarında oldukça etkili sonuçlar vermektedir, bu nedenle aynı ışık koşullarında iki farklı sensörlü kamera ile çalışılıyorsa eyleme yakınlaşabilme açısından küçük sensörlü kameralar daha avantajlı bir hal alacaktır. Fotoğraf kırpılsa bile, aynı zamanda büyütülmüş de olacaktır! 8 x 10 örneğimize geri dönersek, fotoğrafı kenarlarından keserek 6 x 8 boyutlarına getirmek daha sonra da yeniden 8 x 10 boyutlarına büyütmek (taratıp yeniden yazdırmak gibi), tam olarak burada yaptığımız iş olacaktır.

Spor ve vahşi yaşam fotoğrafçıları bir düzenek kurmak isteyebilirler çünkü onların sahip oldukları uzun lensler crop sensörlü kameralar ile birlikte kullanıldığında daha fazla "menzil" imkanı verecektir. Örneğin crop sensör kamerada 300mm lens 35mm filmli / full frame kamerada çekilen 450mm'lik bir görüntüye eşdeğer olacaktır. Eğer düşük ışık koşulları kritik düzeyde değilse menzil açısından büyük bir kazanım olacaktır, ve oldukça büyük bir avantajdır. Burada aynı lensin yüksek detay yakalama kapasitesinin olduğunu varsayıyorum. Bazı eski lensler yüksek çözünürlüklü sensörlere uygun olarak tasarlanmadığı için yeterli detay elde etme imkanı olmayacaktır, bu nedenle daha fazla menzile erişebilmek bir işe yaramayacaktır.

Umuyorum ki bu makale Crop Faktör hakkındaki bilgilerinizi netleştirmiştir. Tenik terimlere fazla takılarak yolunuzun kapanmasına izin vermeyin – kameranızı iyi bir şekilde tanıyın ve onunla daha iyi fotoğraflar çekebilmenin yollarını arayın. Unutmayın, günümüzdeki çoğu modern kameralar mükemmeldir ve profesyonel kalitedeki fotoğrafların önündeki engeller kameradan değil, sizdendir...

(C) Nasim Mansurov

Etiketler: temel kavramlar | Yorum : 3